Nötrino astronomisi alanında heyecan verici bir keşfe imza atıldı. Bilim insanları, Akdeniz’in derinliklerine kurulan devasa KM3NeT teleskobunu kullanarak şimdiye kadar görülmemiş derecede yüksek enerjili bir nötrino tespit etti. Bu “hayalet parçacığın” enerjisinin, CERN’deki Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’nda (LHC) üretilen en güçlü çarpışmalardan 16.000 kat daha fazla olduğu hesaplandı.
“Hayalet Parçacık” Nötrino Nedir?
Nötrinolar, evrendeki anlaşılması en zor parçacıklardan bazılarıdır. Kütleleri neredeyse yok denecek kadar azdır, elektrik yükleri yoktur ve maddeyle çok nadiren etkileşime girerler. Bu yüzden onlara “hayalet parçacıklar” da denir. KM3NeT’in o zamanki sözcü yardımcısı Rosa Coniglione, “Onlar evrendeki en enerjik olayların sırlarını açığa çıkaran özel kozmik habercilerdir,” diyor. Madde içinden neredeyse hiç etkileşmeden geçebildikleri için, evrenin uzak köşelerindeki süper kütleli kara deliklerin çevresi veya büyük yıldız patlamaları (süpernovalar) gibi en şiddetli olaylardan bize doğrudan bilgi taşıyabilirler.
KM3NeT Derin Denizde Nötrinoları Nasıl Yakalıyor?
Nötrinoların tespiti çok zor olduğu için, KM3NeT teleskobu algılama ortamı olarak deniz suyunu kullanıyor. Yakında birkaç kilometreküplük bir alana yayılacak olan gözlemevi, hassasiyetini önemli ölçüde artıracak. Yüksek enerjili bir nötrino sudaki bir atom çekirdeği ile etkileşime girdiğinde, elektronun daha ağır bir kuzeni olan ve negatif yük taşıyan bir müon üretebilir. Bu müon o kadar hızlı hareket eder ki, süpersonik bir jetin oluşturduğu ses patlamasına benzer şekilde, Çerenkov radyasyonu adı verilen koni şeklinde bir ışık yayar. KM3NeT, işte bu ışığı tespit etmek için tasarlandı. Teleskop, her biri bir kolyedeki inciler gibi dizilmiş 18 küresel optik modül içeren 230 dikey ipten oluşuyor. Her modülün içinde, her yönden gelen en sönük ışık parlamalarını bile güçlendiren 31 adet fotomultipler tüp bulunuyor. Bu hassas cihazlar, bilim insanlarının anlaşılması zor nötrinoları izlemesine ve kökenlerini ortaya çıkarmasına olanak tanıyor.
Nötrino Astronomisinde Yeni Bir Sayfa Açıldı
KM3NeT artık aşırı astrofiziksel olaylardan gelen nötrinoları tespit ederek daha önce keşfedilmemiş enerji aralıklarını araştırıyor. Tespit anında KM3NeT sözcüsü olan ve Fransa’daki IN2P3/CNRS’de araştırmacı olan Paschal Coyle, “Yüzlerce PeV (Petaelektronvolt) aralığındaki bir nötrinonun bu ilk tespiti, nötrino astronomisinde yeni bir sayfa açıyor,” dedi. (Bir petaelektronvolt, 1015 veya bir katrilyon elektronvolta karşılık gelir.
Rekor Enerjili Nötrinonun Kaynağı Ne Olabilir?
Merkezi soru, Dünya’ya çarpan ve okyanusunda veya atmosferinde tepkimeye giren bu yüksek enerjili parçacıkların nereden geldiği. Max Planck Radyo Astronomi Enstitüsü’nden Yuri Kovalev, “Diğer teleskoplardan elde edilen gözlemleri ekleyerek, kozmik ışınların hızlanması, nötrino üretimi ve bu enerjik olayları şekillendirmede süper kütleli kara deliklerin rolü arasında bağlantı kurmaya çalışıyoruz,” diyor. Süper kütleli kara deliklerin çevresine ek olarak, süpernova patlamaları da güçlü kozmik parçacık hızlandırıcı adayları arasında yer alıyor. Şimdi ölçülen yüksek enerjili nötrino doğrudan böyle bir hızlandırıcıdan gelebilir veya “kozmojenik” bir nötrinonun ilk tespiti olabilir. Kozmojenik nötrinolar, diğer kozmik parçacıkların kozmik mikrodalga arka planının zayıf ışığıyla tepkimeye girerek son derece enerjik nötrinolar oluşturmasıyla üretilebilir. Ancak, burada yüzlerce PeV seviyesinde yalnızca tek bir olay ölçüldüğü için, köken belirsizliğini koruyor. Daha fazla bilgi edinmek için araştırmacıların bu türden daha fazla olay tespit etmesi gerekiyor.
Büyük Uluslararası İşbirliği
KM3NeT İşbirliği, 22 ülkeden 68 kurumdan 360’tan fazla bilim insanı, mühendis, teknisyen ve öğrenciyi içeren büyük bir uluslararası çabadır. Birlikte, güçlü kozmik olayları ortaya çıkarabilen küçük, anlaşılması zor parçacıklar olan nötrinoları tespit etmek ve incelemek için çalışıyorlar. KM3NeT, iki derin deniz nötrino dedektörü işletmektedir: Sicilya açıklarında bulunan ARCA (Derinlerde Kozmiklerle Astroparçacık Araştırması) ve Fransa’nın Toulon kenti yakınlarındaki ORCA (Derinlerde Kozmiklerle Salınım Araştırması).
Uzaydan Gelen Hayalet Parçacık Enerji Rekorlarını Kırdı: CERN’den 16.000 Kat Güçlü! yazısı ilk önce BeeTekno yayınlanmıştır.