Bildiğimiz üzere yapay zeka (AI), sağlık hizmetlerinden eğitime, güvenlikten üretime kadar birçok alanda devrim yarattı. Bizce engelli bireyler için de kullanılması bu teknolojiyi, çok anlamlı bir hale getiriyor. Anlamlı ve dönüştürücü olduğu kadar engelli bireylerin yaşam kalitesini de artırmakta büyük rolü oldu. Engelliler için yapay zeka destekli çözümler, günlük yaşamda karşılaşılan engelleri aşmalarına, daha bağımsız hareket etmelerine, iletişim kurmalarına ve topluma aktif katılmalarına olanak tanıyor. Bu makalemizde, engellilik konusunda yapay zekanın farklı boyutlarını, varolan uygulamalarını ve geleceğe yönelik hedeflerini kapsamlı bir şekilde inceleyeceğiz.
Yapay Zeka ve Engellilik Arasındaki Bağ
Yapay zekanın, verileri analiz eden, öğrenen, belli sonuçlara ulaşan ve bazı durumlarda özerk şekilde karar verebilen sistemlerin genel ifadesi olduğunu biliyoruz. Engellilik ise yine bildiğimiz üzere, bireylerin fiziksel, zihinsel, duyusal ya da psikososyal yetilerinde sınırlılıklar nedeniyle toplumla etkileşimlerinde engeller yaşamasıdır. İşte tam bu noktada yapay zeka, bilimsel veriler ile, bireyin kapasitesine uyum sağlayan teknolojik çözümleri geliştirerek, engelleri en aza indirme yönünde hareket eder.
Görme Engelli Bireyler İçin AI Tabanlı Çözümler
Görme engelliler için yapay zeka uygulamaları, gerçekten çok büyük bir engel olan görme engeli olan engelli bireyler için dünyayı daha erişilebilir hale getirmekte büyük rol oynar. İşte bunlardan bazıları
Görüntü Tanıma Uygulamaları:
Seeing AI, Be My Eyes gibi uygulamalar, yapay zeka kullanarak çevredeki nesneleri tanımlar ve sesli olarak kullanıcıya bilgi verir. Örneğin bir ürün barkodunu okutarak içeriği, son kullanma tarihini ya da fiyat bilgisini aktarabilir. Belki de aslında hepimizin kullandığı basit bir uygulama gibi görünüyor. Ama görme engeli olan bireyler için bu çok büyük bir fark anlamına geliyor.
Akıllı Gözlükler:
AI destekli giyilebilir cihazlar (örneğin OrCam) metinleri gerçek zamanlı okuyabilir, yüz tanıma yapabilir ve çevreyle ilgili bilgi verebilir.
Ekran Okuyucular:
Modern ekran okuyucular, sadece metinleri sese dönüştürmekle kalmaz; bağlam analizi yaparak önemli verileri vurgular, kullanıcıya özel filtreleme yapabilir. Böylece engelli bireyler aradıkları bilgiye çok daha hızlı ulaşabilir.
İşitme Engelliler İçin Yapay Zeka Çözümleri
İşitme engelliler için geliştirilen AI sistemleri, iletişimdeki uçurumu kapatmaya yardımcı olur. Günümüzde işitme konusunda oldukça ileri bir noktada olduğumuzu düşünüyoruz.
Gerçek Zamanlı Altyazı ve Ses Tanıma:
Google Live Transcribe gibi uygulamalar, konuşmaları gerçek zamanlı olarak metne döker. AI teknolojisinin, farklı aksanları ve arka plan seslerini ayırt edebilecek kadar gelişmiştiğini belirtmek isteriz.
İşaret Dili Tercümanları:
AI destekli kameralar ve sensörlerle çalışan işaret dili tanıma sistemleri, mimik ve jestleri metne ya da sese dönüştürebilir. Bu, kamu hizmetleri ve dijital içeriklerde devrim yaratabilecek bir adım olarak görülmeli. Evimizde televizyonda haberleri bile izlerken sağ alt köşede işaret dili ile haberi anlatan bir spiker olduğunu farkettiniz değil mi?
Fiziksel Engelliler İçin Yapay Zeka Uygulamaları
Yapay zeka, görsel ve işitme dışında, fiziksel kısıtlılığı olan bireylerin yaşamlarını da kolaylaştırmada kilit rol oynamakta.
Akıllı Tekerlekli Sandalyeler:
AI algoritmalarıyla donatılmış akıllı sandalyeler, engelleri algılayabilir, sesli komutla yönlendirilebilir ve otomatik rota planlaması yapabilir bir teknolojiye sahip olmaya başladı. Ailelerimizle kullandığımız araçlarımızda da kullandığımız bir teknoloji olduğunu farkettiniz değil mi?
Exoskeleton (Dış İskelet):
Rehabilitasyon sürecini desteklemek amacıyla geliştirilen bu cihazlar, yapay zeka ile kullanıcının hareket kalıplarını analiz ederek doğal yürüme deneyimi sağlar. Özellikle felçli hastaların tedavisinde büyük önem taşıyor. Fizik tedavi sürecinde büyük ilerleme sağlayıp, büyük oranda engelleri ortadan kaldırmaya, yardımcı oluyor.
Çevre Kontrol Sistemleri:
Işıklar, kapılar, televizyonlar gibi ev içi sistemler AI sayesinde sesli komutla ya da biyometrik verilerle yönetilebilir. Çocukken bilim kurgu filmlerinde gördüğümde imrendiğim bir teknolojiydi. Bahsettiğim senelerde 2000 yılında uçan arabaların olacağına çok inanıyorduk. Şimdi uçan arabalar tam olmasa da bu teknoloji lüks olmaktan çıkıp çok anlamlı bir şekilde kullanılıyor.
Zihinsel ve Nörolojik Engellilikte AI Kullanımı
Otizm spektrum bozukluğu, disleksi, DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) ve Alzheimer gibi durumlarda da yapay zeka etkili çözümler sunar.
Öğrenme Yazılımları:
Yapay zeka, öğrenme geçmişine ve performans verilerine göre içerik sunan adaptif eğitim yazılımlarına güç verir.
DEHB İçin Dikkat Takibi:
Kullanıcının göz hareketlerini, yüz ifadesini ve performansını analiz ederek dikkat düzeyini ölçebilen uygulamalar geliştirilmekte. Bu uygulamalar özellikle Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu yaşayan bireylerde çok iyi sonuçlar vermektedir.
Alzheimer Destekli Hatırlatma Sistemleri:
AI destekli uygulamalar; ilaç hatırlatmaları, konum takibi ve acil durum uyarıları gibi yaşamsal fonksiyonları yerine getirir. Aslında bizler için çok basitmiş gibi görünen bu uygulamalar sürekli ilaç kullanmak zorunda olan engelli bireyler için gerçekten hayati önem taşımakta.
İletişim Kurma Araçları ve AI Konuşma
Engelli bireyler için alternatif iletişim yolları sunmak, AI teknolojisinin en güçlü yönlerinden biridir. Takdir edeceğiniz gibi insanın en önemli içgüdülerinden biri iletişim kurmaktır diyebiliriz.
Metinden Konuşmaya (Text-to-Speech) Sistemleri:
Yapay zeka ile çalışan bu sistemler, kullanıcının yazdığı metni doğal seslerle ifade eder. Burada önemli dikkat çekmek istediğimiz nokta “doğal sesler” kısmı. Karşımızdaki insanın konuşurken yaptığı vurguların ve ses rengi değişimlerinin ifade tarzı anlamında ne derece önemli olduğunu hepimiz biliyoruz.
Konuşma Tahmin Sistemleri:
AI, kullanıcının daha önceki yazım alışkanlıklarına göre cümle tamamlama önerilerinde bulunabilir. Basitçe her gün ve hatta her an kullandığımız akıllı telefonlarımızdaki dijital klavyelerin yaptığı tamamlamaların daha gelişmiş hali olarak tanımlayabiliriz.
Duygu Tanıma:
Konuşma engelli bireylerin yazılı ya da yüz ifadeleri üzerinden duygu analizleri yaparak, karşı tarafa doğru tepkiler verilmesini sağlar. Bildiğiniz üzere tavırlar, jestler ve mimikler konuşurken çok önemlidir. Karşımızdakinin size saygı duyup duymadığını ya da gerçekten özleyip özlemediğini bu şekilde anlayabiliriz.
Sosyal Yaşama Katılım
Engelli bireylerin sosyal etkinliklere, eğlenceye ve dijital dünyaya katılımı AI ile desteklenmektedir. Yukarıda bahsettiğimiz gibi iletişim insanlar için çok önemli bir içgüdüdür. Bu sosyal yaşam katılımı için aşağıda açıklamaya çalıştığımız uygulamalar bulunmakta.
AI Oyun Asistanları:
Görme engelliler için sesli betimleme yapan, fiziksel engelliler için gözle ya da sesle kontrol edilen oyun sistemleri. Ünlü fizikçi Stephen HAWKİNG’in kullandığı sistemi en güzel örnek olarak gösterebiliriz.
Sosyal Medya Erişilebilirliği:
Yapay zeka, sosyal medya gönderilerine otomatik açıklamalar (alt metinler) ekleyerek görsel içerikleri erişilebilir hale getirir. Hepimiz gün içerisinde bunu da kullanıyoruz aslında.
Navigasyon Yardımı:
Harita uygulamaları AI kullanarak tekerlekli sandalye erişimine uygun rotaları sunar. Aracımızda ya da cebimizde belkide her gün farkında bile olmadan kullanmıyor muyuz?
İş Hayatında Yapay Zeka Desteği
Engelli bireylerin istihdam sürecinde yapay zeka ile geliştirilen çözümler fark yaratır. Yani aslında bunu engele göre iş vermek yerine, işi engele göre optimize etmek, olarak tanımlayabiliriz.
- Uyarlanabilir Giriş Sistemleri: AI tabanlı klavye ve fare sistemleri, kişinin fiziksel kapasitesine göre şekillenir.
- Görsel Arayüz Optimizasyonu: AI, kullanıcının ekran alışkanlıklarına göre buton yerleşimlerini kişiselleştirebilir.
- İşe Alımda Kapsayıcılık: Yapay zeka algoritmaları, engelli bireyleri dışlamadan özgeçmiş analizleri yapabilir, mülakatları daha objektif hale getirebilir. Tabii ne kadar ve neye göre filtre yapabildiğini bilemiyoruz.
Gelecekte Sıfır Engel Vizyonu
Yapay zeka destekli sistemlerin evrimi, sadece erişimi artırmakla kalmayacak; insan-makine etkileşiminde empati, adaptasyon ve etik gibi kavramları da teknolojiye dahil edecek. Bu durdurulamaz bir ilerleme ve gelişme hızı da her geçen gün artmakta.
Beyin-Bilgisayar Arayüzleri (BCI):
Düşünceyle kontrol edilen cihazlar, özellikle ağır felçli bireyler için yeni bir iletişim ve etkileşim çağı başlatabilir. Gerçekten çok ileri bir teknoloji. Aynı zamanda içerisinde çok ileri düzey bilim de barındırıyor. Brain-Computer Interface System (BCI) diye adlandırılan bu sistem gerçekten sadece filmlerde gördüğümüz bir teknoloji.
Empatik AI:
Kullanıcının ruh halini algılayarak tepkilerini buna göre şekillendiren sistemler, sosyal robotlar ya da destek asistanları ile hayat bulacak. Aslında artık evimize sokmaya başladığımız Alexa gibi sistemlerin daha gelişmişlerinden bahsediyoruz.
Evrensel Tasarımın Geleceği:
AI, herkese uygun dijital arayüzleri otomatik olarak tasarlayacak kadar gelişebilir.
En başta bahsettiğimiz gibi yapay zeka, engellilikle ilgili bazı sorunları büyük ölçüde çözüyor. Yapay zekanın sunduğu bu çözümler engelli bireyleri pasif kullanıcılar olmaktan çıkararak aktif bireyler haline getiriyor. Erişilebilirliğin, bağımsızlığın ve kapsayıcılığın en güçlü anahtarlarından biri olarak yapay zeka, engellerin ötesinde bir dünya kurma yolunda bize eşlik ediyor. Bilim ve teknolojinin geldiği bu nokta belkide insanlığa dokunan en anlamlı gelişmedir. Biz BeeTekno ailesi olarak bu gelişmelerin artarak ilerleyeceğine inanıyoruz.
Engelliler İçin Yapay Zeka Erişilebilirliğin ve Bağımsızlığın Yeni Anahtarı Olabilir mi? yazısı ilk önce BeeTekno | Güncel Teknoloji Haberleri ve İncelemeler yayınlanmıştır.