Yapay zekâ kadınların işlerini hedef alıyor ve bu çarpıcı gerçek, yeni dijital çağın en dikkat çekici toplumsal etkilerinden biri haline geliyor. Teknolojik devrimlerin tarihi, genellikle üretkenliği artırma vaadiyle başlamış, ancak çoğu zaman eşitsizlikleri daha da keskinleştirmiştir. Yapay zekânın iş dünyasında hızla benimsenmesiyle birlikte kadınların iş gücü piyasasındaki yeri yeniden tehdit altına giriyor.
Bu makalede, yapay zekânın kadın istihdamı üzerindeki etkilerini detaylı bir şekilde inceleyecek, cinsiyet temelli iş gücü farklılıklarının neden bu kadar kırılgan hale geldiğini açıklayacak ve gelecekteki senaryoları tartışacağız.
Teknolojik İlerlemenin Cinsiyetli Yüzü
Yapay zekâ sistemlerinin yaygınlaşması, üretimden hizmet sektörüne kadar hemen her alanda otomasyonu tetikliyor. Ancak otomasyonun etkileri, toplumsal cinsiyet dinamiklerine göre değişkenlik gösteriyor. Bunun en net yansıması ise, kadınların ağırlıklı olarak çalıştığı meslek gruplarının AI tarafından daha kolay otomatikleştirilebilir olması.
2024 yılı itibarıyla, 5000’den fazla çalışanı olan şirketlerin %50’sinden fazlası yapay zekâyı aktif olarak kullanıyor. Bu oran, 2020’de sadece %10 civarındaydı. Özellikle beyaz yaka işlerde, AI destekli otomasyon yazılımları; veri girişi, içerik düzenleme, müşteri hizmetleri ve ofis yönetimi gibi alanlarda ciddi dönüşüm yarattı.
Bu alanların büyük çoğunluğunda çalışanlar ise kadınlar.
ILO Raporu Ne Diyor?
Birleşmiş Milletler Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 2024 güncel raporuna göre, yapay zekâdan doğrudan etkilenme riski kadınlar için erkeklere kıyasla 3 kat daha fazla. Raporda belirtilen rakamlar şöyle:
-
Kadınların yüksek otomasyon riski: %9,6
-
Erkeklerin yüksek otomasyon riski: %3,5
Bu oran, sadece iki yıl öncesine göre kadınlar için %1,8’lik bir artışı temsil ediyor. Erkekler için artış daha sınırlı.
Rapora göre, kadınların yoğunlaştığı iş kolları — örneğin idari işler, sekreterlik, veri girişi ve çağrı merkezi hizmetleri — AI ile kolayca yer değiştirilebilecek yapılar içeriyor. Erkek egemen sektörlerde ise (örneğin inşaat, mühendislik, üretim planlama gibi) otomasyon daha pahalı veya teknik olarak zor.
Kadın Emeği Neden Daha Kolay Hedef Oluyor?
-
Ofis İşi Yoğunluğu: Kadınlar, gelişmiş ülkelerde ofis temelli işlerde daha fazla temsil ediliyor. Bu işler, yüksek oranda tekrar eden, düzenli ve veri temelli görevlerden oluşuyor. AI sistemleri için bu tür görevler, “kolay av” niteliği taşıyor.
-
Kapsayıcı Olmayan Veri: Yapay zekâ sistemleri çoğunlukla erkek deneyimlerine dayalı verilerle eğitiliyor. Bu da, kadınların iş gücünde daha az görünür olmasına neden oluyor. Örneğin, kadın sesi daha az tanınıyor, kadınların yazılı dili daha az optimize ediliyor.
-
Kadın Odaklı Mesleklerin Değersizleştirilmesi: Toplumsal olarak “kadın işi” olarak kodlanan meslekler (sekreterlik, müşteri ilişkileri vb.) tarihsel olarak daha düşük ücretli ve daha az itibarlı görülüyor. AI bu işleri devraldığında, toplumsal tepki daha az oluyor.
Ev ve İş Arasında Görünmeyen Yük
Kadınların toplam çalışma süresi, günümüzde erkeklerle neredeyse eşit hale gelmiş durumda. Ancak bu sürelerin içerikleri farklı. Erkekler ücretli işlerde daha fazla zaman geçirirken, kadınlar ev içi görünmeyen emek (çocuk bakımı, yaşlı bakımı, ev işleri) yükü taşımaya devam ediyor.
Yapay zekâ işlerini kaybeden kadınlar, ev içine geri dönmek zorunda kalabilir. Bu durum, kazanılmış hakların ve özgürlüklerin gerilemesi anlamına gelir.
İş Arama Süreci Kadınlar İçin Daha Zor Hale Geliyor
AI’nın iş ilanlarına, özgeçmiş değerlendirme süreçlerine ve mülakat ön analizlerine dahil olması, iş arayan kadınları bir başka noktadan daha vuruyor.
-
Cinsiyet önyargısı: Otomatik sistemler erkek isimleriyle daha yüksek başarı oranı eşleştirebiliyor.
-
Görünmeyen beceriler: Kadınlar sıklıkla “yumuşak beceriler” (iletişim, empati, organizasyon) alanında güçlüdür. Ancak AI sistemleri bu becerileri ölçemez veya değer biçemez.
-
Özgeçmiş optimizasyonu: Artan sayıda kadın, AI sistemlerini geçmek için özgeçmişlerinde içerik manipülasyonu yapmak zorunda kalıyor. Bu durum daha adil olmayan bir işe alım sürecine yol açıyor.
Teknoloji Eşitsizlik Yaratmak Zorunda mı?
Hayır. Ancak tarihsel veriler, teknolojinin geliştiği her dönemde mevcut sosyal eşitsizlikleri yeniden ürettiğini gösteriyor. Yapay zekâ gibi dönüştürücü teknolojilerin ilk etkisi, güçlü olanı daha güçlü, kırılgan olanı daha kırılgan yapmak oluyor.
Şu anda kadın emeği, bu dönüşümden en çok etkilenen grup. Eğer önlem alınmazsa, cinsiyet temelli istihdam açığı daha da büyüyebilir.
Neler Yapılabilir?
Kadınları AI kaynaklı istihdam krizinden korumak için hem politik, hem de kurumsal düzeyde adımlar atılması gerekiyor:
1. Cinsiyet Duyarlı Politika Geliştirme
Yapay zekâya dair regülasyonlar, iş gücü politikalarına toplumsal cinsiyet perspektifi entegre edilerek hazırlanmalıdır. Kadınların otomasyona daha yatkın sektörlerde çalıştığı gerçeği göz önüne alınmalı.
2. Yeniden Eğitim ve Beceri Kazandırma
Kadınlara yönelik teknoloji, kodlama, yapay zekâ okuryazarlığı gibi alanlarda özel programlar sunulmalı. Sadece “kadınları AI’dan korumak” değil, onları AI’nın şekillendirdiği yeni ekonomide aktif özne haline getirmek hedeflenmeli.
3. İşe Alım Süreçlerinde Şeffaflık
AI tabanlı işe alım algoritmalarının karar verme süreçleri şeffaflaştırılmalı. Toplumsal önyargılar barındıran sistemler düzenli olarak denetlenmeli.
4. Ev İçi Yükün Paylaştırılması
Kadınların iş gücü piyasasına eşit katılımı için ev içi bakım yükü toplumsal düzeyde paylaşılmalı. Bu, hem sosyal hizmetler hem de iş yeri düzenlemeleriyle desteklenmeli.
Gelecek Eşitliği Şansa Bırakmamalı
Yapay zekâ, insanlık için devasa fırsatlar barındıran bir teknoloji. Ancak bu fırsatlar, eşit bir biçimde paylaşılmadığı sürece, mevcut toplumsal dengesizlikleri daha da büyütebilir.
Yapay zekâ kadınların işlerini hedef alıyor – bu tespit, yalnızca istatistiki bir gerçek değil, aynı zamanda politik bir uyarıdır. Kadın emeğinin görünürlüğü, güvencesi ve değeri için kararlı politikalar, yeni teknolojik çağın temel taşı olmalıdır.
Gelecek, yalnızca teknolojiyi kim daha önce benimsediğiyle değil, kimin için ve nasıl kullandığıyla şekillenecek.
Yapay Zekâ Kadınların İşlerini Hedef Alıyor yazısı ilk önce BeeTekno | Güncel Teknoloji Haberleri ve İncelemeler yayınlanmıştır.