Yapay zeka teknolojileri, özellikle büyük dil modelleri (LLM)nin halüsinasyonları, hukuk dünyasında giderek daha fazla kullanılıyor. Ancak bu teknolojilerin sunduğu kolaylıklar kadar önemli riskleri de beraberinde getirdiği görülüyor. Son zamanlarda dikkat çeken en büyük risklerden biri, “halüsinasyon” adı verilen yapay zeka kaynaklı yanlış bilgi üretimi. Fransız veri bilimcisi Damien Charlotin tarafından oluşturulan yeni bir veritabanı, bu halüsinasyonların ciddi hukuki sonuçlara neden olduğunu gösteriyor. Veritabanına göre, AI kaynaklı halüsinasyonlar 120 mahkeme davasında tespit edildi. Bu yazıda, yapay zeka halüsinasyonlarının ne olduğunu, neden bu kadar yaygın hale geldiğini ve hukuk sistemine etkilerini detaylı bir şekilde inceliyoruz.
Yapay Zeka Bu Hatayı Neden Yapar?
Yapay zeka modelleri, özellikle ChatGPT, Claude, Gemini gibi büyük dil modelleri, kullanıcıların sorularına yanıt verirken bazen gerçek olmayan, uydurulmuş bilgiler üretebilir. Bu duruma “halüsinasyon” denir. Halüsinasyonlar, sahte yasal referanslar, var olmayan mahkeme kararları, hayal ürünü yasalar ya da hiç gerçekleşmemiş olayları içerebilir.
Bu hataların nedeni, LLM’lerin eğitildikleri verilerdeki kalıpları öğrenerek tahminler üretmesidir. Ancak bazı durumlarda, eğitim verilerinde yer almayan içerikler hakkında yüksek özgüvenli ama hatalı çıktılar üretebilirler. Bu, özellikle ciddi ve doğruluk gerektiren alanlarda —örneğin hukuk gibi— büyük sorunlara yol açabilir.
Halüsinasyonların Artan Hukuki Etkileri
Damien Charlotin’in 2024’te başlattığı veri toplama çalışmasına göre, yapay zeka halüsinasyonlarının neden olduğu dava sayısı hızlı şekilde artıyor. Veritabanına göre:
-
2024 yılında 36 halüsinasyon vakası kaydedildi.
-
2025’in ilk yarısında bu sayı 48’e ulaştı.
-
Haziran 2023’ten bu yana toplam 120 dava, AI kaynaklı yanlışlıklar nedeniyle inceleme altına alındı.
-
Sadece geçtiğimiz ay, 20’den fazla hukukçu tutuklandı.
Bu sayılar, üretken yapay zekanın hukuk alanında dikkatsiz kullanımının ciddi sonuçlar doğurabileceğini ortaya koyuyor.
Claude ve Anthropic Vakası
Son olarak gündeme gelen olaylardan biri, Anthropic tarafından geliştirilen Claude adlı yapay zekanın, bir bilirkişi ifadesinde sahte bir atıf üretmesiydi. Claude’un verdiği bu yanlış bilgi, ilgili avukatlar tarafından fark edilmeden mahkemeye sunuldu ve davanın seyrini etkiledi. Bu durum avukatların tutuklanmasıyla sonuçlandı. Bu sadece bireysel bir hata değil; yapay zekanın yargı sürecinde ne kadar dikkatli kullanılması gerektiğine dair çarpıcı bir örnek.
Yapay Zeka Halüsinasyonlarının Dönüm Noktası
Halüsinasyonların mahkeme ortamında ilk kez gündeme gelmesi, Mayıs 2023’teki Mata v. Avianca davasıyla oldu. Levidow, Levidow & Oberman hukuk firmasına bağlı avukatlar, dava dilekçelerinde ChatGPT tarafından oluşturulan ancak gerçekte var olmayan davalara referans verdi. Bu olay, dünya genelinde büyük yankı uyandırdı ve LLM’lerin güvenilirliği tartışmaya açıldı.
Halüsinasyonların Hukuk Dünyasında Bu Kadar Yaygınlaşmasının Nedenleri
Charlotin’e göre, hukuk sistemleri halüsinasyonlara karşı özellikle savunmasız. Bunun başlıca nedenleri şunlardır:
-
Hukuki metinler çok formel ve kalıplaşmıştır. LLM’ler, bu kalıpları kolayca taklit edebilir, bu da hataların fark edilmesini zorlaştırır.
-
Yasal belgelerde kaynak kontrolü sık yapılmaz. Özellikle düşük kaynaklı mahkemelerde veya yoğun iş yükü altındaki avukatlar arasında yapay zeka çıktıları denetlenmeden kullanılabilir.
-
Metin üretiminin yoğun olduğu bir alan. Dava dilekçeleri, özetler, gerekçeli kararlar gibi pek çok metin üretimi ihtiyacı, avukatları yapay zeka destekli otomasyona yönlendiriyor.
-
Aciliyet ve zaman baskısı. Özellikle dava dosyalarının yetiştirilmesi gerektiğinde, AI araçlarına başvurmak cazip hale geliyor.
Halüsinasyon 1
Daha Kısa Yanıtlar, Daha Çok Halüsinasyon
Son zamanlarda yapılan bir çalışma, yapay zeka sistemlerinin daha özlü, kısa yanıtlar üretmesi istendiğinde halüsinasyon eğiliminin arttığını gösterdi. Bunun nedeni, kısa yanıtların yeterli bağlam içermemesi ve modelin güvenliğini sağlayacak açıklayıcı cümlelerin ortadan kalkmasıdır. Bu da özellikle kısa hukuk belgeleri oluştururken dikkatli olunması gerektiğini gösteriyor.
Halüsinasyon Tespiti Kolay mı?
Yapay zeka çıktılarındaki halüsinasyonları tespit etmek sandığınız kadar kolay değil. Çünkü:
-
Yanlış içerik son derece ikna edici bir üslupla yazılabilir.
-
Kaynağa erişim zor olabilir: Var olup olmadığını kontrol etmek zaman alabilir.
-
Hatalar karmaşık argümanlara gömülü olabilir.
Charlotin’in veritabanı, yalnızca “kesin olarak tespit edilen halüsinasyonlar”ı içeriyor. Ancak kendisi, bunun buzdağının sadece görünen kısmı olduğunu belirtiyor. Muhtemelen halüsinasyon içeren çok daha fazla dava, fark edilmeden kapanmış olabilir.
Halüsinasyonlar Sadece Hukuki Alanla Sınırlı Değil
Yapay zeka halüsinasyonları sadece hukuk dünyasında değil, sağlık, finans, eğitim gibi alanlarda da ciddi sorunlara neden olabilir. Ancak hukuk sistemleri, sonuçların doğrudan bireylerin yaşamını ve özgürlüğünü etkilediği bir alan olduğu için bu hataların sonuçları daha ağır olabilir.
Bu nedenle yapay zekanın karar destek sistemi olarak değil, yalnızca yardımcı araç olarak kullanılması, etik açıdan da zorunludur.
Yapay Zeka Halüsinasyonlarına Karşı Alınabilecek Önlemler
Yapay zeka kullanımında güvenliği sağlamak ve olası hataları önlemek için şu adımlar atılabilir:
-
Çıktıların her zaman insan tarafından doğrulanması. AI araçlarının hiçbir zaman nihai karar verici olmaması gerekir.
-
Halüsinasyon tespit sistemlerinin entegrasyonu. Geliştiriciler, modellerin güvenilirliğini artıracak mekanizmalar kurmalı.
-
Hukukçular için AI okuryazarlığı eğitimi. Avukatlar ve hukuk personeli, yapay zekayı nasıl kullanacaklarını ve doğrulama adımlarını öğrenmelidir.
-
LLM üreticilerinin sorumluluk alması. Üretken yapay zeka geliştiricileri, modellerinin doğruluğunu artırmak için halüsinasyon oranlarını düşürmeye odaklanmalı.
Halüsinasyon Davaları Ne Anlama Geliyor?
Yapay zeka destekli hukuk uygulamaları, eğer doğru şekilde denetlenmezse, adaletin tehlikeye girmesine neden olabilir. Yapay zeka halüsinasyonları nedeniyle hatalı kararların alınması, masum kişilerin mahkum edilmesine veya suçluların beraat etmesine yol açabilir.
Bu davalar aynı zamanda, yargı sisteminin teknolojiye olan yaklaşımını da şekillendiriyor. Artık birçok mahkeme, AI araçlarının kullanımıyla ilgili etik kurallar ve düzenlemeler hazırlamaya başladı.
Halüsinasyonlar Azalacak mı?
Büyük teknoloji firmaları, halüsinasyon problemini azaltmak için çeşitli teknikler üzerinde çalışıyor. Bunlar arasında:
-
Gelişmiş doğrulama algoritmaları
-
Model eğitimi sırasında gerçek kaynaklarla çapraz kontrol
-
Yapay zeka modellerine kaynaklı cevap üretme zorunluluğu
-
Özel alan (hukuk, sağlık, finans) için uzmanlaşmış modeller
Ancak bu çözümler hâlâ başlangıç aşamasında. Bu nedenle, yapay zeka kullanımı yaygınlaştıkça, denetim ve sorumluluk da aynı oranda artmalı.
Yapay Zekayla Gelen Güç, Doğrulukla Sınanıyor
Yapay zekanın hukuk alanındaki kullanımı, potansiyel olarak büyük zaman ve maliyet tasarrufu sağlayabilir. Ancak halüsinasyonlar gibi ciddi sorunlar, bu teknolojilerin doğru şekilde kullanılmaması durumunda adaletin zarar görmesine neden olabilir.
Charlotin’in veritabanı, sadece bir uyarı değil, aynı zamanda yapay zekanın sınırlılıklarını kabullenmemiz gerektiğinin de altını çiziyor. AI araçları güçlü olabilir, ama kusursuz değiller. Bu nedenle, insan denetimi, etik kurallar ve şeffaflık, AI destekli hukuk sistemlerinin temel taşları olmalıdır.
Yapay Zeka Halüsinasyonları Mahkeme Salonlarına Taşınıyor yazısı ilk önce BeeTekno | Güncel Teknoloji Haberleri ve İncelemeler yayınlanmıştır.