Bitki ıslahı, mahsul verimini artırarak, besin kalitesini iyileştirerek ve iklim değişikliğine uyum sağlayabilen ürünler yaratarak küresel gıda güvenliğini sağlamada hayati bir rol oynuyor. Ancak mevcut bitki dönüştürme yöntemleri önemli engeller sunuyor; iş gücü yoğun, maliyetli ve birçok önemli bitki türü için işe yaramıyorlar.
UCLA Liderliğindeki Çalışma Yeni Bir Yöntem Geliştirdi
UCLA liderliğindeki Nature Plants dergisinde yayınlanan çığır açan bir çalışma, yaygın bir bitki virüsü tarafından taşınan minyatür bir CRISPR sistemi kullanarak bitkilerde kalıtsal, transgen içermeyen genom düzenlemesi için kolaylaştırılmış bir yöntem geliştirerek bu sınırlamaların üstesinden geldi. CRISPR-Cas9’un mucitlerinden Jennifer Doudna ve UC Berkeley’den Jill Banfield ile işbirliği yapan UCLA’dan Steven Jacobsen, model hardal bitkisi Arabidopsis thaliana’daki belirli DNA dizilerini hedeflemek için ISYmu1 adlı kompakt bir CRISPR benzeri enzimi taşımak üzere tütün hışırtı virüsünü tasarladı.
Yeni Sistem Virüs veya Yabancı DNA Bırakmıyor
En önemlisi, genom değişiklikleri gelecek nesillere aktarılabiliyor ve bu yeni sistem, düzenlenmiş bitkide virüsü veya herhangi bir yabancı DNA’yı geride bırakmıyor. Nobel ödüllü ve Yenilikçi Genomik Enstitüsü’nün kurucusu Doudna, “CRISPR’ın tarımda dünya çapındaki yerel ihtiyaçlara göre özelleştirilebilecek büyük bir etki yaratma potansiyeli var. Bu çalışma, bu vaadi gerçeğe dönüştürmeye yardımcı olmak için mahsullerde hassas CRISPR mühendisliğine yeni bir yaklaşım geliştirmek üzere laboratuvarımın güçlü yönlerini UCLA’daki Jacobsen laboratuvarındaki arkadaşlarımızın güçlü yönleriyle birleştirdi,” dedi.
Teknoloji Bitki Islahında Önemli Bir İlerlemeyi Temsil Ediyor
Çalışmanın kıdemli yazarı ve UCLA’daki Eli ve Edythe Broad Rejeneratif Tıp ve Kök Hücre Araştırma Merkezi üyesi Jacobsen, bu teknolojinin bitki ıslahında neden önemli bir ilerlemeyi temsil ettiğini açıklıyor. Araştırma ekibi, gen düzenleme araçlarını doğrudan Arabidopsis thaliana bitkisinin üreme hücrelerine (germ hücreleri) taşımak için tütün hışırtı virüsünü kullanan minyatür bir CRISPR sistemi geliştirdi. Bu sayede genetik değişiklikler gelecek nesillere aktarılabiliyor.
Geleneksel Yöntemlerdeki Zorluklar Aşıldı
Bitki ıslahı uzun zamandır kritik bir darboğazla karşı karşıyaydı: gen düzenleme araçlarını doğru hücrelere verimli bir şekilde ulaştırmak. Geleneksel yöntemler, bitki dokusunun petri kaplarında belirli koşullar altında kültüre edildiği, her seferinde bir hücrenin değiştirildiği ve ardından eksiksiz bitkilere yeniden büyütüldüğü karmaşık laboratuvar teknikleri gerektiriyor. Bu süreç, her bitki türü için yıllarca sürebiliyor ve fasulye gibi birçok değerli mahsul için işe yaramıyor. Bitki virüsleri harika bir taşıma mekanizması olsa da, geleneksel CRISPR sistemleri bu virüslere sığamayacak kadar büyük. Araştırmacılar, tütün hışırtı virüsünün içine sığacak kadar küçük olan CRISPR benzeri bir DNA kesici enzim kullanarak bu boyut sınırlamasını aştılar.
Yeni Sistem Tek Adımda Genom Düzenlemesi Sağlıyor
Ekip ilk olarak bitki hücrelerinde çeşitli minyatür CRISPR sistemlerini tarayarak, kompakt enzim ISYmu1’i en etkili gen düzenleme aracı olarak belirledi. Ardından, bu minik düzenleyiciyi taşımak üzere tütün hışırtı virüsünü tasarladılar ve virüsü Arabidopsis thaliana bitkilerine sokmak için doğal bir toprak bakterisi kullandılar. Virüs bitkilerin içine girdikten sonra bitkilerin her yerine yayılarak CRISPR sistemini gittiği her yere taşıdı. Başarılı düzenleme, etkilenen bölgelerin (fideler dahil) beyaza dönmesiyle net bir görsel belirteç üretti ve bu da düzenlemelerin üreme hücrelerine ulaştığını doğruladı. Bitkiler doğal olarak virüslerin tohumlara girmesini engellediğinden, tohumlara yalnızca DNA modifikasyonu aktarıldı ve gelecek nesil tarafından miras alındı. Böylece, bu sistem tek bir adımda ve tek bir nesilde, amaçlanan tek DNA değişikliği dışında tamamen normal bitkilerin oluşturulmasına olanak tanıyor.
Gelecekteki Çalışmalar Farklı Bitki Türlerini Kapsayacak
Bu sistemin mahsul iyileştirmesinde devrim yaratabilecek yeni nesil genom düzenleme araçlarının başlangıcı olduğu belirtiliyor. Mevcut modifikasyonların mümkün olduğu bitkilerde düzenleme daha verimli hale getirilirse ve daha önce modifiye edilemeyen bitkilerde mümkün hale gelirse, daha yüksek verimli, gelişmiş besin profilli ve iklim değişikliğine daha iyi uyum sağlayan mahsullerin geliştirilmesi hızlanabilir. Tütün hışırtı virüsünün 400’den fazla bitki türünü enfekte edebilmesi bu yaklaşımı özellikle umut verici kılıyor. Bu nedenle, bu sistemin domates ve potansiyel olarak birçok başka önemli mahsul için kullanılabileceği düşünülüyor. Araştırmacılar, bu teknolojiyi geleneksel genom düzenleme tekniklerinin mevcut olmadığı gelişmekte olan ülkelerde yetiştirilen az yatırım yapılan mahsullere uygulamak konusunda özellikle istekli olduklarını ifade ediyorlar. Bir sonraki adımda, bu teknolojinin önemli mahsuller de dahil olmak üzere diğer bitkilerde test edilmeye başlanacağı belirtiliyor. Mevcut sistemin bitki DNA’sında aynı anda yalnızca bir değişiklik yapabildiği, bu nedenle bir sonraki adımın aracı çoklu genom düzenlemesine olanak sağlayacak şekilde tasarlamak olduğu vurgulanıyor. Ayrıca, başarı oranlarını önemli ölçüde artırmak için hem CRISPR sisteminin kendisini hem de enfeksiyon sıklığını iyileştirmeye odaklanılacağı ifade ediliyor.
Minik CRISPR Aracı Bitki Genom Düzenlemede Hız ve Kolaylık Sağlıyor yazısı ilk önce BeeTekno yayınlanmıştır.