Yapay zekâ, son yıllarda yalnızca teknolojik değil, aynı zamanda bilimsel, kültürel ve sosyolojik alanlarda da köklü bir dönüşümün itici gücü haline geldi. Öyle ki, akademik dünyada bile artık yapay zekânın katkı sunduğu projeler, analizler ve hatta tez çalışmaları oldukça yaygınlaşmış durumda. Ancak bu yaygınlaşma, kimi zaman bilimsel etiğin sınırlarını, hatta güvenilirliğini sorgulatacak olayları da beraberinde getiriyor. MIT’nin (Massachusetts Institute of Technology) yapay zekâ destekli bir doktora tezine yönelik aldığı son karar, bu sorgulamaların ne kadar ciddi hale geldiğini gözler önüne seriyor.
MIT’nin 17 Mayıs 2025 tarihinde yayımladığı resmi açıklamaya göre, ekonomi bölümünde doktora yapan bir öğrenci tarafından hazırlanan ve yapay zekâ ile bilimsel verimlilik arasındaki ilişkiyi ele alan bir tez çalışması iptal edildi. Tezin gerek akademik çevrede yarattığı heyecan, gerekse ardından gelen iptal süreci, akademik araştırmalarda yapay zekânın rolüne dair temel soruları yeniden gündeme taşıdı.
Tezin Konusu Yapay Zekâ ve Bilimsel Üretkenlik İlişkisi
İptal edilen tez çalışmasının başlığı: “Artificial Intelligence, Scientific Discovery, and Product Innovation” (Yapay Zekâ, Bilimsel Keşif ve Ürün İnovasyonu) idi. Çalışmada, ismi verilmeyen büyük bir malzeme bilimi laboratuvarında yapay zekâ destekli sistemlerin devreye girmesinin ardından, patent başvurularında ve bilimsel üretkenlikte artış yaşandığı iddia ediliyordu.
Yapay zekâ araçlarının araştırma süreçlerini hızlandırdığı, bilim insanlarının bilgiye erişimini kolaylaştırdığı ve deney planlamasını optimize ettiği gibi veriler, çalışmanın önemli dayanak noktalarıydı. Ancak çalışmanın en dikkat çeken bulgusu, yapay zekâ ile çalışan bilim insanlarının iş memnuniyetinin düştüğü yönündeki ifadesiydi. Bu, yapay zekânın üretkenliği artırırken insani tatmini azaltabileceği fikrini ortaya koydu.
Övgüyle Karşılanan Bir Çalışma
Tezin ön baskı sürümü arXiv platformunda yayımlandıktan sonra, akademik çevrede büyük yankı uyandırdı. Özellikle Nobel Ekonomi Ödüllü Daron Acemoglu ve saygın ekonomist David Autor, bu çalışmayı övgüyle karşıladılar.
Wall Street Journal’a konuşan Autor, tez için “hayran kaldım” demiş, Acemoglu ise çalışmayı “yapay zekâ ve verimlilik ilişkisinde dönüm noktası” olarak nitelendirmişti. Bu destek, tezin akademik prestij kazanmasına neden olmuştu. Hatta çalışma, ekonomi alanında dünyanın en saygın yayınlarından biri olan The Quarterly Journal of Economics dergisine gönderilmişti.
Şüphelerin Ortaya Çıkışı
Ancak Ocak 2025’te yaşanan bir gelişme, olayın seyrini tamamen değiştirdi. Malzeme bilimi konusunda uzman bir bilgisayar bilimci, tezde yer alan verilerin gerçekliği ve güvenilirliği hakkında şüphelerini Acemoglu ve Autor’a iletti.
Bu ihbar üzerine, MIT içinde bir akademik inceleme süreci başlatıldı. Üniversite, öğrencinin kimliğini açıklamasa da, yazarın artık MIT öğrencisi olmadığını duyurdu. Üniversite yönetimi ayrıca, tez çalışmasının “bütünlüğüyle ilgili ciddi endişeler” bulunduğunu belirterek, makalenin akademik kamudan çekilmesi gerektiğini açıkladı.
arXiv ve Yayın Etiği Tartışması
Makalenin ön baskısı hâlen arXiv platformunda durmaya devam ediyor. MIT, çalışmanın bu platformdan kaldırılmasını talep etse de, arXiv yalnızca yazarın kendi talebiyle geri çekme işlemi yapılabileceğini açıkladı. Yazar, bu adımı atmadığı için makale erişime açık kalmaya devam ediyor.
Bu durum, yayın etiği açısından yeni bir tartışma başlattı. Üniversite düzeyinde güven kaybı tespit edilse bile, ön baskı platformlarının kontrol gücünün sınırlı olması, bilimsel şüphelerin kamuoyunda yayılmasını önleyemiyor. Bu da dijital çağda akademik güvenin nasıl sağlanacağı sorusunu gündeme getiriyor.
Kimdir Bu Aidan Toner-Rodgers
Her ne kadar MIT resmi açıklamasında öğrencinin adını paylaşmasa da, arXiv üzerinde yer alan ön baskı sürümü ve medyada çıkan haberler, yazarın Aidan Toner-Rodgers olduğunu ortaya koydu. Bu isim, tezinde özellikle yapay zekânın inovasyona etkisi konusunda detaylı analizler sunmuş, büyük bir laboratuvar örneği üzerinden nicel veri toplamıştı.
Toner-Rodgers, akademik çevrede yapay zekâ, inovasyon ve ekonomik büyüme ilişkisi üzerine çalışan genç bir araştırmacı olarak tanınıyordu. Ancak bu olay sonrası akademik kariyerine nasıl devam edeceği, belirsizliğini koruyor.
Bilimsel Etik Krizi
Bu olay, sadece bir tez çalışmasının iptali değil; aynı zamanda akademik üretim süreçlerinde yapay zekâ kullanımının sınırlarını da tartışmaya açtı. Yapay zekâ araçları, araştırmacıların veri analizini hızlandırabilir, literatür taramasını kolaylaştırabilir, hatta yazım süreçlerini bile destekleyebilir. Ancak bu destek ne zaman “katkı” olmaktan çıkar, ne zaman “manipülasyon” olur?
MIT gibi prestijli bir kurumun, bu ayrımı net biçimde belirlemesi ve şeffaflık konusunda kararlı davranması, akademik camia açısından son derece önemlidir. Aksi hâlde, “AI destekli bilim mi, yoksa AI eliyle yazılmış bilim mi?” sorusu, her çalışmanın arkasından gelecektir.
Akademik Üretimde Yapay Zekanın Görevleri
Yapay zeka bugün artık sadece araç değil; ortak araştırmacı, analizci ve editör olarak kabul ediliyor. Bu nedenle üniversiteler, bu tür teknolojileri desteklerken bir yandan da etik rehberler geliştirmek zorundalar.
Yapay Zekâ Destekli Akademik Süreçlerde Tartışmalı Noktalar:
-
AI ile oluşturulan verilerin orijinalliği
-
AI destekli yazımın intihal sınırlarında dolaşması
-
Otomatik analizlerin metodolojik tutarlılığı
-
Verinin kaynağının doğrulanabilirliği
MIT’nin tezle ilgili aldığı karar, bu soruların cevabının henüz netleşmediğini ve kurumların bu süreci politika düzeyinde ele alması gerektiğini gösteriyor.
Akademik Prestij ve Güven İlişkisi
MIT, dünya çapında akademik araştırma kalitesi ve bilime katkısıyla öne çıkan bir üniversitedir. Bu nedenle üniversitenin iç süreçlerinde yaşanan bu tür krizler, sadece kurumun değil, akademik sistemin genel güvenilirliğini de etkiler.
Akademik başarı yalnızca yayının niteliğiyle değil, o yayının arkasındaki sürecin şeffaflığıyla da ölçülür. Bu olayın ardından birçok üniversite, yapay zekâ destekli çalışmalarla ilgili etik komiteler oluşturma kararı aldı.
Geleceğe Yönelik Adımlar Atılacak mı?
Bu olaydan çıkarılacak başlıca ders, akademik yayınlarda yapay zekâ kullanımı konusunda yeni düzenlemelerin ve rehberlerin oluşturulması gerekliliğidir.
Önerilen Adımlar:
-
Yapay zekâ kullanım beyanı zorunlu hale gelmeli
-
AI destekli veri analizi ve yazım süreçleri ayrı ayrı raporlanmalı
-
Ön baskı platformları şikâyet sonrası makale inceleme yetkisi kazanmalı
-
AI ile üretilen veriler, bağımsız kurumlarca doğrulanabilir olmalı
-
Üniversiteler, AI araştırmaları için etik onay süreçlerini güncellemeli
Bilimsel Geleceğin Şeffaflığı
MIT’nin bir doktora tezini yapay zekâ destekli olduğu gerekçesiyle iptal etmesi, yüzeyde bir sansasyon gibi görünse de, altında çok daha derin bir meseleyi barındırıyor: Bilimsel üretimin geleceği, güven ve etik ilkelerle şekillenmeli mi, yoksa yalnızca teknolojiyle mi?
Yapay zekâ, akademiyi geliştirebilir. Ancak bu gelişim, ölçülebilirlik, şeffaflık ve doğrulanabilirlik ilkeleri ile desteklenmediğinde, bilimsel üretim bir anlamda güven krizine sürüklenebilir. MIT’nin kararı bu nedenle, yalnızca bir öğrenciyi değil, tüm akademik sistemi uyaran sembolik bir adımdır. Bu olay, üniversitelerin, araştırmacıların ve yayıncıların birlikte düşünmesini gerektiriyor. Bilim insanlarının, yapay zekâyı kullanırken kendi etik pusulalarını da geliştirmesi artık bir tercih değil, bir zorunluluktur.
MIT ve Yapay Zekâ Krizi, Bilimsel Üretkenlikte Verimlilik ya da Güven Bunalımı mı? yazısı ilk önce BeeTekno | Güncel Teknoloji Haberleri ve İncelemeler yayınlanmıştır.